Budget 2024 : ભારત મૂળભૂત રીતે કૃષિ પ્રધાન અર્થતંત્ર છે. જો કે, સરકારોએ કૃષિ ક્ષેત્ર પર જોઈએ તેટલું કામ કર્યું નથી. તાજેતરની લોકસભા ચૂંટણીમાં શાસક પક્ષના અપેક્ષિત પ્રદર્શનથી ખેડૂતો હવે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા લાગ્યા છે. છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં ખેડૂતોની તરફેણમાં ઘણી જાહેરાતો કરવામાં આવી છે. મહારાષ્ટ્ર સરકારે ખેડૂતો માટે રૂ. 14,000 કરોડની પાવર સબસિડી, ડાંગર ઉત્પાદકો માટે રૂ. 1,300 કરોડનું પ્રોત્સાહન અને દૂધ ઉત્પાદકો માટે આશરે રૂ. 200 કરોડની સબસિડીની જાહેરાત કરી છે. વધુમાં, તેલંગાણા સરકારે ખેડૂતો માટે લોન માફીનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે. આ પછી મહારાષ્ટ્ર, ઝારખંડ અને પંજાબના ખેડૂતો પણ કૃષિ લોન માફીની માંગ કરી રહ્યા છે. આ બધા આકર્ષક પગલાં છે, પરંતુ તે કૃષિ અર્થતંત્રને સુધારવા માટે ટકાઉ ઉકેલો નથી. ભારતનું કૃષિ ક્ષેત્ર સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે અને ફરી એકવાર બજેટ પાસેથી ઘણી અપેક્ષાઓ છે. આવો જાણીએ ખેડૂતોને આ બજેટથી શું અપેક્ષાઓ છે.
ખેડૂતોને ટેકો ઈન્કમ સપોર્ટ
PM કિસાન યોજના જેવી પહેલો, જે સમગ્ર દેશમાં ખેડૂત પરિવારોને વાર્ષિક રૂ. 6,000 ની આવક સહાય પૂરી પાડે છે અને પાકના લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (MPS)માં વધારો ખેડૂત કલ્યાણ માટે જરૂરી છે. જો કે ખેડૂતોની આવક બમણી કરવાનો લક્ષ્યાંક હજુ હાંસલ થયો નથી. તેથી, બજેટ 2024 માટે એક ટકાઉ માળખાની જરૂર છે જે ખેડૂતોને તેમની આવકમાં ટકાઉ વધારો કરવામાં મદદ કરે છે અને સરકાર તરફથી રિકરિંગ ફંડિંગની જરૂર નથી.
લોન અને વીમો
સરકાર કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ (KCC) દ્વારા 4 ટકા વાર્ષિક વ્યાજે ખેડૂતોને રાહતદરે સંસ્થાકીય ધિરાણ આપે છે. નાણાકીય બજેટમાં પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના માટે પણ ભંડોળ ફાળવવામાં આવે છે અને ખેડૂતોને પાક વીમા કવચ પૂરું પાડે છે. જોકે આ નીતિઓ મદદરૂપ છે , પરંતુ કૃષિ લોન માફી જેવા પગલાં માત્ર ક્રેડિટ કલ્ચરને વધુ ખરાબ કરી શકે છે અને કૃષિ લોન આપતી નાણાકીય સંસ્થાઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. ખેડૂતોની ધિરાણપાત્રતામાં સુધારો કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ, જેથી નાણાકીય સંસ્થાઓ ખેડૂત સમુદાયને લોન આપવામાં સંકોચ ન કરે. વધુમાં, 'યસ-ટેક' (ટેકનૉલૉજી દ્વારા ઉપજ અંદાજ પ્રણાલી)ના અવકાશને વિસ્તારવાથી પણ પાક વીમા માટેના નાણાકીય બોજને ઘટાડવામાં મદદ મળી શકે છે.
કૃષિ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને યાંત્રીકરણ
દેશની અડધાથી વધુ ખેતીની જમીન પર જ સિંચાઈની સુવિધા ઉપલબ્ધ છે, જેના કારણે હજુ પણ ચોમાસા પર ઘણી નિર્ભરતા છે. બજેટમાં સરકારે પાકના ઉત્પાદનમાં થતા નુકસાનને રોકવા માટે પહેલા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સુધારવા પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. સ્ટોરેજ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં સુધારો કરવો જોઈએ અને નવી સિંચાઈ યોજનાઓ લાગુ કરવી જોઈએ. કૃષિ ક્ષેત્રમાં ડ્રોન ટેક્નોલોજીના વ્યાવસાયિક ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવા અને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક પદ્ધતિસરની યોજના શરૂ કરવી જોઈએ. બિન-કૃષિ પ્રવૃત્તિઓ પર પણ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, કારણ કે તેનાથી માથાદીઠ કૃષિ આવકમાં સુધારો થશે.
આત્મનિર્ભરતા
ભારત વિશ્વમાં દાળોનું સૌથી મોટું ઉત્પાદક છે. જોકે, તાજેતરના વર્ષોમાં અમારી આયાત વધી છે કારણ કે વાવણી વિસ્તાર ઘટ્યો છે. ભારત ખાદ્યતેલ, ફળો અને કઠોળની આયાત પર ખૂબ નિર્ભર છે, કારણ કે આપણા ખેડૂતો ખાદ્યાન્ન ઉત્પાદન તરફ વધુ વલણ ધરાવે છે. પાક વૈવિધ્યકરણ અને બહુ-પાકની ખેતીને પ્રોત્સાહિત કરવા આક્રમક પગલાં લેવા જોઈએ. આનાથી અન્ય પાકોના ઉત્પાદન વિસ્તારને વધારવામાં અને પ્રતિ હેક્ટર પાકની ઉપજમાં સુધારો કરવામાં મદદ મળી શકે છે. ઉપરાંત, આયાતને રોકવા માટે સ્થાનિક રીતે ઉપલબ્ધ કૃષિ પેદાશોના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પહેલ કરવી જોઈએ.
ખાદ્ય ફુગાવો અને નિકાસ
ભારત ચોખા, કપાસ અને ખાંડનો મોટો નિકાસકાર છે. જો કે, કેટલીકવાર ઘરેલુ પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરવા અને ખાદ્યપદાર્થોના ભાવને નિયંત્રિત કરવા માટે કડક પગલાં લેવામાં આવે છે, જે સરકારને ઘણી કોમોડિટીની નિકાસ પર નિયંત્રણો લાદવાની ફરજ પાડે છે. બજેટમાં કૃષિ ઉત્પાદક બજારોમાં પારદર્શિતા લાવીને, લોજિસ્ટિક્સને મજબૂત બનાવીને અને ભાવોની અનિયમિતતાઓને દૂર કરીને ખાદ્ય ફુગાવાના સળગતા મુદ્દાને વધુ સારી રીતે સંચાલિત કરવા પગલાં લેવા જોઈએ. કૃષિ નિકાસ પણ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તે ઇચ્છિત નફો પ્રદાન કરે છે અને ખેડૂતોની આવકમાં સુધારો કરે છે. ખાદ્ય સુરક્ષા હાંસલ કરવા અને વૈશ્વિક ફૂડ હબ બનવાના લક્ષ્ય તરફ આગળ વધવા માટે ભારતને સ્થિર અને કાર્યક્ષમ નિકાસ નીતિની જરૂર છે.
સબસિડી ખર્ચ ઘટાડવો જોઈએ
ખાદ્ય સબસિડી સરકારી બજેટનો સૌથી મોટો હિસ્સો ધરાવે છે, ત્યારબાદ ખાતરની સબસિડી આવે છે. નેનો અને ઓર્ગેનિક ખાતરોની વ્યાવસાયિક અનુકૂલનક્ષમતાને પ્રોત્સાહન આપતી નીતિઓ એક સકારાત્મક પગલું હશે. આનાથી પાકની ઉપજમાં સુધારો કરવામાં, ખાતરનો વપરાશ ઘટાડવામાં, આયાતમાં ઘટાડો કરવામાં અને સબસિડીનું બજેટ ઘટાડવામાં મદદ મળશે.
